Zwart vuur: de grafiek van Jan Mensinga – Gijsbert van der Wal

Jan Roelf Mensinga (1924-1998) was een graficus pur sang: hij tekende op een etsplaat of een lithosteen met een gemak dat andere kunstenaars alleen op papier aan de dag leggen. De onderwerpen voor zijn prenten ontleende hij aan zijn dagelijks leven en aan de literatuur, waarbij hij een voorkeur had voor het zwaarmoedige en surrealistische werk van schrijvers als Gogol, Tjechov, Dylan Thomas en Rimbaud. Naar hun verhalen en gedichten maakte Mensinga bibliofiele boeken waar hij jaren aan werkte, en ook nadat zo’n boek was verschenen bleef hij nog lang met de scènes en de personages bezig.
De figuren in Mensinga’s prenten zijn bijna altijd tragisch, ongeacht hun rang of stand. Koningen worden gek, gekken wanen zich koning. Zijn werk is vaak zwart, zowel naar de inhoud als naar de vorm. Hij maakte zijn eigen drukinkt omdat het zwart uit de winkel hem niet zwart genoeg was. Als een alchemist probeerde hij, zoals een vriendin het in dit boek uitdrukt, ‘zwart vuur op wit vuur’ te maken. Een enkele keer – bijvoorbeeld in de lithoreeks De Schepping (1985) – haalde hij juist lichte lijnen tevoorschijn uit de duisternis.

Zwart vuur is het eerste grote boek over Mensinga’s gedrukte wereld. Alle prenten die hij maakte voor bibliofiele uitgaven zijn erin gereproduceerd: van zijn etsen bij Baudelaire’s Fleurs du Mal (1963) en Gogols Dagboek van een gek (1971) tot zijn litho’s bij Bruno Schulz’ De Vogels (1981) en zijn kleurenlino’s en -houtsneden bij Gogols De Neus (1995). Daarnaast is een kleine keuze uit zijn overige werk opgenomen.
Voor de inleiding interviewde Gijsbert van der Wal mensen die Mensinga gekend hebben: vrienden, oud-leerlingen op de Amsterdamse Rijksakademie en de academie in Tilburg, zijn ex-echtgenote en zijn laatste vriendin. De collage van hun verhalen geeft een levendig beeld van Mensinga’s persoon en werk.